Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1946 ως μη κυβερνητικός οργανισμός από λίγους αρχικά επαγγελματίες μουσείων – αρχαιολόγους, ιστορικούς της τέχνης, μουσειολόγους, συντηρητές κ.ά.- που αγωνιούσαν για την τύχη της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς μετά τις καταστροφές που είχε υποστεί στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η UNESCO αποφάσισε εξ αρχής να στηρίξει το ICOM προσφέροντάς του στέγη στο κτήριό της στο Παρίσι. Το 1951 ξεκίνησαν μαζί το πρόγραμμα “Σταυροφορία των Μουσείων”, που συνέβαλε ουσιαστικά στην αναγνώριση του εκπαιδευτικού ρόλου των μουσείων. Μέσα από τον ίδιο προβληματισμό, το 1977, καθιερώθηκε η 18η Μαΐου ως Διεθνής Ημέρα Μουσείων.

Κύριο μέλημα του ICOM είναι η επισήμανση και η αντιμετώπιση των προβλημάτων των μουσείων και των εργαζομένων σε αυτά, καθώς και η ανάπτυξη του κλάδου της μουσειολογίας. Για το σκοπό αυτό έχουν συσταθεί 30 Διεθνείς Επιτροπές με ειδικό αντικείμενο -όπως π.χ. αρχιτεκτονική μουσείων, συντήρηση, περιφερειακά μουσεία, εκπαίδευση, κλπ. -, όπου μπορούν να συμμετέχουν όσα μέλη επιθυμούν. Οι επιτροπές αυτές συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, στη συγγραφή βασικών εγχειριδίων, όπως ο Κώδικας Επαγγελματικής Δεοντολογίας που υιοθετήθηκε το 1986.

Το ICOM εκδίδει για τα μέλη του την περιοδική έκδοση ICOM News (Nouvelles de l’ ICOM) και τα Τετράδια Μελέτης (Cahiers d’ etude), καθώς και το περιοδικό MUSEUM International για το ευρύ κοινό – εκδίδεται σε συνεργασία με την UNESCO στην αγγλική και γαλλική γλώσσα και είναι προσιτό και από το διαδίκτυο.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνει το ICOM στον αγώνα κατά της παράνομης διακίνησης των πολιτισμικών αγαθών και εκδίδει ειδικά τεύχη για τις ανά τον κόσμο συλήσεις αρχαιοτήτων και έργων τέχνης. Βασική επιδίωξή του είναι η αρμονική συνύπαρξη των μουσείων με τις κοινωνίες τις οποίες υπηρετούν. Έτσι, από πολύ νωρίς έστρεψε την προσοχή του σε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και συνεδύασε τη δράση του με γενικότερες πρωτοβουλίες που είχαν αναληφθεί για τα θέματα αυτά σε διεθνές επίπεδο. Αναφέρουμε ενδεικτικά τη συμμετοχή του ICOM στον αγώνα κατά του ρατσισμού (1961), στο Παγκόσμιο ‘Ετος για τα δικαιώματα του Παιδιού (1979), στην Παγκόσμια Δεκαετία Πολιτιστικής Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (1988-1997) και στα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία (1992).

Ιδιαίτερα απασχόλησαν το ICOM και οι καταστροφές των πολιτισμικών αγαθών στους τόπους πολεμικών συρράξεων (Λίβανος, Περσικός Κόλπος, πρώην Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, κλπ.). Μαζί με άλλους πέντε μη κυβερνητικούς οργανισμούς (CCAAA, ICA, ICOM, ICOMOS, IFLA), συνέβαλε στη δημιουργία, το 1996, της Διεθνούς Επιτροπής της “Μπλε Ασπίδας” (ICBS) που μεριμνά για την προστασία της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς από πολεμικές επιχειρήσεις ή φυσικές καταστροφές. Το ICOM παρέχει επίσης, ήδη από τη δεκαετία του 1960, επιστημονική και τεχνική βοήθεια στα μουσεία των αναπτυσσόμενων χωρών. Σήμερα το ICOM αριθμεί 22.000 περίπου μέλη σ’ όλο τον κόσμο και δραστηριοποιείται σε 145 χώρες.